Winiarstwo w Polsce, choć dzisiaj wciąż wydaje się czymś nowym i nietypowym dla północy Europy, ma swoje tradycje, które sięgają jeszcze czasów średniowiecznych. Oto jak kształtowała się jego fascynująca historia.
Krótka historia winiarstwa w Polsce
Początki winiarstwa w Polsce sięgają przyjęcia chrześcijaństwa w 966 roku, kiedy to wino stało się nieodłącznym elementem liturgii religijnej. Początkowo wino importowano z krajów sąsiedzkich, lecz z czasem zaczęto zakładać pierwsze winnice, głównie na terenach południowej Polski.
Okres od XII do XV wieku to złoty czas winiarstwa w Polsce. Wiele dokumentów z tamtych czasów świadczy o istnieniu licznych winnic na terenie całej ówczesnej Polski. Pamiątką po tych czasach są chociażby takie nazwy miejscowości jak Winnica, Winiary, Winna Góra itp. Jednak od XVI wieku winiarstwo w Polsce zaczęło podupadać. Przyczyniły się do tego zmiany klimatyczne, czyli tzw. mała epoka lodowcowa, która wprowadziła chłodniejszy klimat niekorzystny dla uprawy winorośli. Rozwój infrastruktury drogowej ułatwił wówczas import tańszych win z południa Europy, a dodatkowo, liczne konflikty i zawirowania historyczne, które nawiedzały Polskę w tamtym okresie, nie sprzyjały rozwojowi profesjonalnego winiarstwa.
Dzisiaj, najbardziej kojarzonym z winem miastem w Polsce jest oczywiście Zielona Góra. Choć przez długi czas nie należała ona do Polski, to już od średniowiecza była znana z produkcji wina. W XVIII i XIX wieku wina z tej okolicy zdobywały uznanie na arenie międzynarodowej, a tradycja winiarska była tam pielęgnowana przez wieki. W samym Grunbergu i okolicach areał winnic wynosił prawie tyle samo, co areał winnic w całej dzisiejszej Polsce!
Z kolei słynnym regionem winiarskim, który zyskiwał sławę w II Rzeczypospolitej były Zaleszczyki. Miasto położone nad Dniestrem to dzisiaj część Ukrainy, ale było ono jednym z nielicznych miejsc w Polsce międzywojennej, gdzie uprawiano winorośl na większą skalę. Sprzyjały temu bardzo korzystne warunki klimatyczne. Wina produkowane w Zaleszczykach były cenione i stanowiły ważny element lokalnej gospodarki.
PRL i brak winnic w Polsce
Okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej to czasy zastoju dla polskiego winiarstwa. Wina importowane z krajów bloku wschodniego były tańsze i dostępniejsze, a uprawa winorośli była niemal całkowicie zaniedbana.
Kres stagnacji polskiego winiarstwa przyniosły lata 80. XX wieku, kiedy to Roman Myśliwiec postanowił na nowo ożywić tradycję winiarską w Polsce. Dzięki jego inicjatywie powstały pierwsze nowoczesne winnice, a wiedza na temat produkcji wina zaczęła być na nowo gromadzona i przekazywana kolejnym pokoleniom winiarzy. Dzięki takim postaciom jak Roman Myśliwiec oraz pasji wielu entuzjastów, polskie winiarstwo zaczęło na nowo rozkwitać, nawiązując do wielowiekowych tradycji i dostosowując się do współczesnych trendów winiarskich.
Polskie regiony winiarskie
Polskie winiarstwo, choć stosunkowo młode na tle światowego, posiada kilka wyodrębnionych regionów winiarskich o unikalnym, choć wciąż doprecyzowywanym charakterze.
Na pierwszy plan wysuwa się region lubuski, skupiony wokół Zielonej Góry, w której winiarskie tradycje są wciąż pielęgnowane i odtwarzane. Z kolei położone nieopodal Krosno Odrzańskie jest nazywane stolicą polskich win musujących, dzięki doskonałym warunkom do ich produkcji. Główne szczepy, które dominują w regionie, to vitis vinifery jak Chardonnay, Riesling, Pinot Noir, a także hybrydowe szczepy jak Regent czy Solaris. Region lubuski charakteryzuje się największym areałem winnic i największą ilością nasadzeń rieslinga.
Region dolnośląski, zlokalizowany z okolicami Wrocławia oraz malowniczymi Wzgórzami Trzebnickimi to również region z długimi tradycjami winiarskimi. Dominują tu takie szczepy jak Pinot Noir, Riesling czy Solaris. Winnice często położone są na wzgórzach, które dostarczają doskonałych warunków dla uprawy winorośli. Obok lubuskiego, jest to region o najwyższej produkcji pinot noir.
Nieco na wschód znajduje się region małopolski, między innymi ze słynnym rejonem Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Znane z malowniczych krajobrazów i korzystnych warunków dla uprawy winorośli, dominują tu szczepy Solaris, Seyval Blanc, czy Johanniter. Jura Krakowsko-Częstochowska, położona na podłożu wapiennym to podregion, który produkuje powtarzalne wina o bardzo charakterystycznym, mineralnym charakterze.
Podkarpacki region winiarski charakteryzuje się winnicami na pagórkowatych terenach, często z widokiem na Bieszczady. Szczepy hybrydowe takie jak muscaris, regent czy rondo są tu dominujące, a historia winiarstwa regionu ma bogate korzenie, choć prawdziwy renesans przeżywa od lat 80. XX wieku.
Małopolski Przełom Wisły, dziś nazywany coraz częściej Kazimierskim Przełomem Wisły, to kolejny region z bogatą historią, korzystający z korzystnego mikroklimatu doliny Wisły. Występują tu zarówno szczepy takie jak riesling czy johanniter, czy hibernal. Najwięcej winnic skupia się w okolicach Kazimierza oraz Sandomierza.
Na koniec warto zwrócić uwagę na winnice rozsiane po reszcie Polski. W każdym województwie można znaleźć dzisiaj przynajmniej kilka winnic. Szczególnie wyróżniają się winnice w województwie Zachodniopomorskim, Wielkopolsce oraz w okolicach Łodzi. Różnorodność szczepów i gleb w tych rejonach jest imponująca, a innowacyjne podejście winiarzy daje nadzieję na dalszy rozwój polskiego winiarstwa.
Najlepsze polskie wina
W Polsce powstają wina, które zdobywają coraz większe uznanie. Oto przegląd kilku z nich:
WINNICA BIAŁE SKAŁY – PINOT NOIR 2021 Klasyka gatunku w polskim wydaniu. Pinot Noir z Winnicy Białe Skały ujawnia w sobie delikatność i elegancję. Aromaty wiśni, malin i subtelnych przypraw w połączeniu z wyważoną kwasowością i aksamitnymi taninami czynią to wino niemal doskonałym. Zdobywca Złotego Korka w kategorii win czerwonych w konkursie Polskie Korki 2023!
WINNICA MARGARET – BLASK STO EXTRA DRY RIESLING 2021 Riesling extra dry z Winnicy Margaret to kwintesencja świeżości. W nosie dominują nuty zielonego jabłka, limonki i kwiatów polnych. W ustach wino jest żywe, pełne energii z mineralnym zakończeniem, co sprawia, że doskonale komponuje się z potrawami rybnymi. Brązowy Korek w kategorii win musujących produkowanych metodą klasyczną w konkursie Polskie Korki 2023.
WINNICA SAGANUM – SOUVIGNIER GRIS 2021 Niecodzienny szczep Souvignier Gris prezentuje się tu w pełnej krasie. Wino oferuje bogate aromaty białych owoców, gruszek i kwiatów bzu. W ustach odczuwalna jest pełnia, kremowa tekstura i subtelna kwasowość, która daje długie, satysfakcjonujące zakończenie.
WINNICA SAGANUM – SOVINIER 2022, produkowany z winogron podsuszanych na słomianych matach to połączenie intensywnych miodowych, owocowych i ziołowych nut z dobrze zintegrowaną kwasowością. Wino jest słodkie, a jednocześnie świeże i złożone. Złoty Korek w kategorii wina słodkie w konkursie Polskie Korki 2023..
WINNICA TURNAU – ROSE 2022 jest jak polskie lato zamknięte w butelce. Aromaty truskawek, czerwonych porzeczek i dzikiej róży sprawiają, że jest to wino niezwykle orzeźwiające, a jednocześnie wielowymiarowe i eleganckie. W ustach czujemy dobrą równowagę między słodyczą a kwasowością. Złoty Korek w kategorii win różowych w konkursie Polskie Korki 2023.
BARCZENTEWICZ – CHARDONNAY BETON 2021 Chardonnay Beton to wyjątkowe podejście do klasycznego szczepu. Dzięki fermentacji i dojrzewaniu nad osadem w betonowych jajkach, wino zyskuje na strukturze i głębokości, nie tracąc mineralnego charakteru wynikającego z lokalnego terroir. W bukiecie dominują aromaty jabłka, pigwy i kwiatów. W ustach wino jest pełne, z dobrą kwasowością i długim, mineralnym finiszem.
Trendy w polskim winiarstwie
Polskie winiarstwo, choć stosunkowo młode na tle światowej sceny wina, w błyskawicznym tempie przyswaja nowe trendy i dąży do doskonałości w swoich kategoriach. Kilka trendów wyraźnie kształtuje oblicze współczesnego polskiego winiarstwa.
Przede wszystkim, wina musujące produkowane metodą tradycyjną zdobywają coraz większą popularność. Ta technika, znana także jako metoda szampańska, polega na drugim fermentowaniu wina bezpośrednio w butelce. Co więcej, coraz częściej producenci stawiają także na wina produkowane metodą pradawną, czyli tzw. pét-naty (pétillant naturel), które są fermentowane tylko raz, dając bardziej dzikie, żywe i nieprzewidywalne efekty musowania, oraz inne metody np. metodę Merreta lub saturację.
Kolejnym zauważalnym trendem są wina pomarańczowe – czyli białe wina wytwarzane z dłuższym kontaktem ze skórkami. Takie wina oferują charakterystyczną strukturę i złożone smaki, często przypominają czerwone wina, jednocześnie zachowując świeżość białych.
Równolegle, ze względu na dobre warunki i niewielki areał winnic, wina naturalne stają się coraz bardziej popularne. Są to wina produkowane bez dodatku lub z niewielkim dodatkiem siarczynów czy innych dodatków, fermentowane z użyciem dzikich drożdży i często niefiltrowane. Charakteryzują się bardziej autentycznym profilem smakowym, który jest doceniany przez wielu miłośników wina.
Współczesne winnice coraz rzadziej uprawiają hybrydy starszej generacji, skupiając się na współczesnych hybrydach i viniferach, czyli tradycyjnych europejskich szczepach winorośli. Skutkuje to rosnącą jakością win i świadczy o ambicji polskich winiarzy, którzy dążą do produkcji win światowej klasy.
Niezwykle ważne jest także zjawisko profesjonalizacji w polskim winiarstwie. Współczesne winnice inwestują w nowoczesny sprzęt, edukują się i uczą od najlepszych specjalistów z zagranicy. Wielu młodych winiarzy decyduje się na studia lub praktyki za granicą, przywożąc do Polski cenne doświadczenia.
Coraz lepszy poziom win jest także efektem wiedzy winiarzy, coraz starszych krzewów winorośli, lepszego rozumienia lokalnego terroir i umiejętnego wyboru odpowiednich szczepów. Winiarze coraz bardziej rozumieją swoje gleby, klimat i specyfikę siedliska, co pozwala im na produkcję win o unikalnym charakterze.
Czy polskie wina mają szansę na światowym rynku?
Odpowiedź brzmi: zdecydowanie tak, ale wymaga to wciąż dużej ilości pracy w doskonalenie produkcji win, profesjonalizację i promocję win za granicą.
Należy zauważyć, że w ciągu ostatnich dekad, z uwagi na ocieplenie klimatu, obserwujemy przesunięcie granicy odpowiednich warunków dla uprawy winorośli ku północy. Regiony, które kiedyś były zbyt chłodne dla produkcji wina, takie jak Polska, teraz stają się bardziej przyjazne dla winorośli. Ze względu na chłodniejszy klimat w porównaniu z tradycyjnymi regionami winiarskimi, polskie etykiety często charakteryzują się wyjątkową świeżością, strzelistą kwasowością i aromatycznością, które są bardzo poszukiwane przez współczesnych konsumentów wina. Co więcej, Polska wnosi świeże podejście do winiarstwa. Młode pokolenie winiarzy, które często kształciło się za granicą, przywozi do kraju nowoczesne techniki i podejście, jednocześnie łącząc je z tradycją i autentycznością rodzimego terroir. Polskie winiarstwo ma szansę być postrzegane jako innowacyjne, eksperymentalne i odważne.
Istotna jest również narracja. Historia, kultura i indywidualne historie niewielkich producentów dodają wartości każdej butelce wina. Konsumentom nie chodzi już tylko o smak, ale także o historię za produktem, autentyczność, i o to, by poczuć połączenie z miejscem i ludźmi, którzy stworzyli daną butelkę.
Perspektywy przyszłości polskiego winiarstwa
Polskie winiarstwo, choć ma swoje korzenie w dalekiej przeszłości, przeżywa obecnie renesans. Innowacje, pasja i determinacja polskich winiarzy przyczyniają się do rozwoju sektora i w przyszłości mogą uczynić z Polski całkiem ekscytującego gracza na europejskiej scenie winiarskiej. Na przyszłość Polskiego Wina mogą wpłynąć takie czynniki, jak:
- Zmieniający się klimat: Globalne ocieplenie może przynieść korzyści dla upraw winorośli w Polsce, umożliwiając uprawę coraz bardziej wymagających szczepów i produkcję różnorodnych stylistycznie win. Należy jednak pamiętać, że zmiany klimatu to nie tylko wyższe temperatury, ale i większe zagrożenia dla winogrodników (większe i bardziej gwałtowne opady, grad i bardzo groźne wiosenne przymrozki)
- Edukacja i doskonalenie umiejętności: Coraz więcej polskich winiarzy zdobywa międzynarodowe doświadczenie i kształci się w renomowanych szkołach enologicznych. Wykształcenie i wymiana doświadczeń z międzynarodową społecznością winiarską z pewnością przyczynią się do poprawy jakości polskich win.
- Rozwój turystyki winiarskiej: Winnice stają się atrakcyjnymi miejscami do odwiedzenia dla turystów, oferując nie tylko degustacje, ale także lokalne atrakcje kulturalne. Coraz większą popularnością cieszą się również festiwale winiarskie, konkursy oraz degustacje. Rozwój enoturystyki staje się ważnym źródłem dochodu winnic i umożliwia ich rozwój, rozrost i profesjonalizację.
- Unikatowość i różnorodność: Polskie wina mogą wyróżnić się na tle światowej konkurencji dzięki swojemu unikatowemu charakterowi oraz wyborem właściwych stylów wina (np. win naturalnych, musujących, pomarańczowych).
- Wsparcie rządowe i organizacyjne: Wsparcie ze strony rządu w postaci ulg podatkowych, dotacji czy promocji za granicą może znacząco przyspieszyć rozwój sektora. Ponadto, organizacje branżowe i stowarzyszenia mogą odegrać kluczową rolę w kształtowaniu standardów i promocji polskiego winiarstwa.
- Trudności na rynku: Polskie wina muszą konkurować z importowanymi winami, które często są tańsze i mają już ugruntowaną pozycję na rynku. Aby przełamać ten trend, polscy winiarze muszą postawić na jakość, autentyczność oraz skuteczną promocję.
Podsumowanie
Podsumowując, perspektywy dla polskiego winiarstwa są bardzo obiecujące, ale wymagają zaangażowania, inwestycji i długoterminowej wizji. W połączeniu z pasją i determinacją polskich winiarzy, mamy szansę na stałe miejsce na międzynarodowej scenie winiarskiej.
Zachęcamy do zapoznania się z bogatą ofertą polskich win w sklepie Rafa-Wino, którą staramy się regularnie rozwijać!
